Bontekoekade / Van Maanenkade / Trekvlietplein

spoorviaduct

toon op de kaart
  • Status
    Gemeentelijk Monument
  • Bouwstijl
    Neo-Renaissance
  • Wijk
    Binckhorst
  • Bouwjaar
    1885; 1906; 1935
Registerblad 

 

Spoorviaduct over de Haagse Trekvliet uit 1885 in neo-renaissancestijl, gebouwd in opdracht van de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij. In 1906 in dezelfde stijl verbreed en verlengd en langs de Bontekoekade deels weer in 1935 verbouwd in een voor die tijd kenmerkende praktische en civieltechnische vormgeving. Het viaduct overspant zowel het water als de kaden aan beide zijden.

Het spoortracé (Amsterdam-Rotterdam) van de toenmalige Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij dat over de Trekvliet en Rijswijkseweg loopt richting Hollands Spoor is één van de oudste spoorlijnen in Nederland en dateert van 1842. Aanvankelijk was het spoor op maaiveld aangelegd en was er een draaibrug over de Trekvliet. In de loop van de negentiende eeuw nam het verkeer als maar toe, zowel over land, per schip als per spoor. Daardoor werd de gelijkvloerse spoorlijn een steeds lastiger te nemen verkeersbarrière. In 1880 werd besloten tot de aanleg van een verhoogd spoortracé waaronder het weg- en scheepvaarverkeer ongehinderd kon passeren. Enige jaren later werd ook het uit 1842 daterende stationsgebouw vervangen door het huidige station Hollands Spoor. Het nieuwe spoorviaduct over de Trekvliet was aanvankelijk minder breed dan nu. Er was een onderdoorgang voor de Bontekoekade en de Trekvliet. Voor het nieuwe spoorwegviaduct werd gebruik gemaakt van de fundering van de oude draaibrug uit 1842. De ijzeren brug op gemetselde pijlers kreeg een monumentaal uiterlijk waarbij rijkelijk gebruik is gemaakt van de klassieke vormentaal. De bruggenhoofden werden aan voor- en achterkant voorzien van in neo-renaissance uitgevoerd bogen. De detaillering van de brug vertoont stilistisch sterke overeenkomsten met het huidige Hollands Spoor (1891-1893). Ter hoogte van de rijweg werd de brug ondersteund door gietijzeren zuilen met Dorische kapitelen. Bijzondere aandacht werd ook besteed aan de afwerking van de ijzeren hekwerken op de brug die steunen op klassiek vormgegeven consoles. In 1906 werd de brug ingrijpend aangepast. Enerzijds had dit te maken met de aanleg van de gasfabriek en het Trekvlietplein waardoor ook aan de oostzijde er een verbindingsweg moest komen vanuit de stad naar het nieuwe industrieterrein. Anderzijds was het spoor inmiddels ook te smal geworden voor het toenmalige treinverkeer. De brug werd verbreed (van twee naar vier sporen) en verlengd. De verbreding had tot gevolg dat aan de zijde van de Binckhorst de oude bruggenhoofden werden verwijderd. Het is aannemelijk dat al het natuursteen werd afgenomen en opnieuw gebruikt. Het bestaande talud aan de oostzijde werd geheel afgegraven om de brug over de nieuwe weg naar het Trekvlietplein te verlengen. Het verlengde deel werd in dezelfde architectuur uitgevoerd als het oude werk. Ook de nieuwe doorgang naar het Trekvlietplein werd voorzien van ijzeren kolommen in Dorische stijl. Een laatste ingrijpende wijziging vond in 1935 plaats. Toen werden het spoorwegdek en de Dorisch zuilen die nog uit 1885 dateerden langs de Bontekoekade in zijn geheel vervangen. Vermoedelijk waren deze oudste onderdelen er bouwtechnisch slecht aan toe. In tegenstelling tot de uitbreiding uit 1906 werd nu niet gekozen om de vervanging in dezelfde stijl uit te voeren. Men koos voor een praktische en civieltechnische vormgeving. Ook de gootlijst op consoles langs de muur die het water van het bovengelegen spoordek afvoert werd vervangen door een minder rijke uitvoering.

Het spoorviaduct is van algemeen belang vanwege de architectuurhistorische waarde als voor Den Haag uniek voorbeeld van een spoorbrug in neorenaissancestijl met een deels in 1935 langs de Bontekoekade vernieuwd deel in een voor die tijd kenmerkende praktische en civieltechnische vormgeving. Stedenbouwkundige waarde ontleent het viaduct aan de combinatie met het water van de Trekvliet; een fraai ensemble als toegang tot de Binckhorst. Cultuurhistorische betekenis ontleent het spoorviaduct aan de historische relatie met het in dezelfde stijl gebouwde station Hollands Spoor en de bewaard gebleven gebouwen van de tweede gemeentelijke gasfabriek waarvoor het viaduct werd verlengd.