Voormalig Stadhuis - oudste deel hoekgebouw Groenmarkt-Kerkplein (1564-'65), een der rijkste voorbeelden van de vroegere renaissance - in 1773 en volgende jaren vergroot met een vleugel langs het Kerkplein, bekroond door beeldhouwwerk van J.B. Xavery - de gevel langs de Groenmarkt dateert van 1882. Inwendig - in het oudste gedeelte - rijk gesneden schepengestoelte uit 1671: de 18e-eeuwse vleugel bevat gesneden betimmeringen, stucwerk en een aantal belangrijke schilderingen.

 

Stadhuiscomplex bestaande uit twee delen: het oude raadhuis uit 1564-1565 en de uitbreiding uit 1733 langs het Kerkplein. Het oudste deel is één van de eerste gebouwen in de Noordelijke Nederlanden in de stijl van de Hollandse Renaissance. De vnl. door Jan Baptist Xaverij vormgegeven lange vleugel uit 1733 langs de zijde van het kerkplein is in Lodewijk XIV- stijl opgetrokken. Van het exterieur valt vooral de monumentale middenrisaliet met beeldengroepen op. Jan Baptist Xaverij werd op 30 maart 1697 geboren in Antwerpen. Hij was een leerling van Michiel van de Voort. In 1725 schreef hij zich in als meester bij de Haagse Confrérie en verbleef het grootste deel van zijn tijd in Den Haag. Xaverij overleed op 19 juli1742. Zijn weduwe zette het atelier na zijn dood nog een tijd voort. Xaverij vervaardigde niet alleen beelden maar ook kerkmeubilair, grafmonumenten, interieurstukken, kleinkunst voor verzamelaars, borstbeelden en portretsculptuur. Xaverij stond bekend om zijn realistische beelden. Interieur: De oudste interieurs zijn eenvoudiger dan de uitbundig beschilderde en gedecoreerde wanden en stucplafonds van de monumentale gang en de kamers van het achttiende-eeuwse deel. Hier wordt alleen het oudste gedeelte behandeld.Tot dit deel behoort de Schepenzaal of Vierschaar met nog twee kamers. Uit deze tijd, de zestiende eeuw, is niet veel bewaard origineels in het interieur bewaard gebleven. Waarschijnlijk zijn alleen de natuurstenen consoles onder de zware moerbalken nog oorspronkelijk. De consoles bestaan uit twee boven elkaar geplaatste stukken, die aan de voorzijde versierd zijn met een wapenschild en de kop van een leeuw, vrouw of engel. Aan de zijkanten heeft de maker zich uitgeleefd met zogenaamde grotesken, fantasiefiguurtjes in soms bizarre vormen. De inrichting van de Schepenzaal oogt zeventiende-eeuws, maar deze is voor een deel te danken aan een grote restauratie tussen 1967 en 1975. Vooral de vloer in blokpatroon van afwisselend witmarmeren en donkere hardstenen tegels zorgt voor dat zeventiende-eeuwse karakter. Het patroon is dan ook ontleend aan schilderijen van Jan Vermeer. Ook de schouw is nieuw; de schoorsteenmantel vermeldt keurig het jaartal 1975. De wand achter de vuurhaard is bekleed met achttiende-eeuwse schildpadtegels. De zaal werd destijds gebruikt als rechtszaal, en ook als ontvangstruimte, vergaderzaal en 'Scrijffcamer'. Recht werd gesproken door schout en schepenen. Zij zetelden in het imposante schepengestoelte dat in 1671 tegen één van de zijwanden werd geplaatst. Het bestaat uit een brede eikenhouten bank met een overhuiving uit 1736 waarop in het midden de wapens van Den Haag en Zuid Holland zijn aangebracht. De achterwand is door pilasters in drie boogvormige nissen verdeeld, waarin schilder Willem Doedijns op doek het oordeel van Salomo heeft geschilderd. Het schepengestoelte met de rijk gesneden vergulde versieringen en het smeedijzeren hekwerk, gemaakt door smid Joris van Westreijen, is verreweg het meest weelderige onderdeel in het overigens vrij sobere interieur. De kamer naast de Schepenkamer, de voormalige 'burgemeesterscamer', bevat een prachtige plafondschildering die op dunne houten planken is gemaakt. De planken zijn tussen de moerbalken aangebracht zodat planken en balken één groot vlak vormen. De schildering is een allegorische voorstelling in een architectonische setting, gevormd door een galerij met boogopeningen en balustrades. Hoog aan de hemel zijn het Oog der Gerechtigheid en daaronder een geblinddoekte Justitia met zwaard en twee engeltjes afgebeeld. Ook de Haagse Stedenmaagd is vertegenwoordigd; zij wordt vergezeld van een tamme ooievaar. De schildering is in 1682 gemaakt door Theodorus Cornelisz. van der Schuer, zo vermeldt de Latijnse tekst op het plafond. Van der Schuer, opgeleid in Parijs, had zich na een verblijf van vijf jaar in Rome als schilder in Den Haag gevestigd. Hij is een van de mede-oprichters van de Haagse Tekenacademie in 1682. Voor diverse interieurs in Den Haag heeft hij opdracht gekregen schilderingen aan te brengen. Ook deze kamer kreeg tijdens de restauratie van 1967-1975 zwart-witte vloertegels, maar dan diagonaal gelegd. De plafondschildering werd schoongemaakt en beschadigde delen werden hersteld. De muren zijn eenvoudig wit gepleisterd, zoals in de gehele zeventiende eeuw gebruikelijk was. In de wat duurderde interieurs werden de wanden bekleed met wandtapijten, houten betimmeringen of goudleer, die destijds behalve decoratief ook bedoeld waren om de warmte vast te houden. Hier hangt een los wandtapijt voorstellende een jachttafereel in een bosrijk landschap. In de brede omranding verbeelden allegorische vrouwenfiguren de vier deugden die een goed stadsbestuur moet bezitten: fides, spes, caritas en justites (trouw, hoop, liefdadigheid en rechtvaardigheid). Het tapijt is in 1965 door V&D aan de stad geschonken.