MAURITSHUIS, gebouwd in 1636 en volgende jaren voor Johan Maurits van Nassau, naar ontwerp van Jacob van Campen in samenwerking met Pieter Post.
Fors bakstenen gebouw, aan voor- en achterzijde over drie traveeën met natuursteen bekleed en bekroond door een driehoekig fronton. Een van de beste voorbeelden van toepassing van de zgn. grote pilasterorde - inwendig een dubbele trap, betimmeringen en fraaie schoorstenen van omstreeks 1710 in de trant van Daniel Marot.
 

Het Mauritshuis is gebouwd in opdracht van graaf Johan Maurits van Nassau-Siegen (1604-1679). Het ontwerp liet hij maken door de beste architect van zijn tijd: Jacob van Campen en diens assistent Pieter Post. De bouw vond plaats in de jaren dat Johan Maurits als gouverneur van de Hollandse kolonie in Brazilië verbleef. Maar toen het huis in 1637 klaar was, duurde het nog tot 1644 voor Johan Maurits terugkeerde uit de West en zijn intrek nam. Lang heeft Johan Maurits niet in zijn Haagse stadspaleis gewoond. Hij vertrok drie jaar na zijn terugkeer naar Kleef, waar hij tot stadhouder was benoemd. Na zijn vertrek kreeg het Mauritshuis verschillende functies, tot het aan het begin van de 19de eeuw in gebruik werd genomen als museum. Het Mauritshuis is een van de eerste en meest perfecte voorbeelden van het Hollands classicisme. Jacob van Campen was de grondlegger van deze bouwstijl, die tussen 1640 en 1665 haar bloeiperiode doormaakte. Het Hollands classicisme gaat terug op de regels van de klassieke Griekse en Romeinse architectuur. Een belangrijke inspiratiebron voor Van Campen was bovendien het werk van 16de-eeuwse Noord-Italiaanse architecten, zoals Scamozzi en Palladio. Kenmerkend voor het classicisme van het Mauritshuis is de toepassing van elementen uit de antieke architectuur, zoals pilasters, Ionische kapitelen, kroonlijsten en frontons. Omdat het gebouw vrij staat, kon Van Campen het classicistische ideaal hier werkelijk driedimensionaal realiseren. Allevier zijden zijn dan ook voorzien van grote pilasters die twee verdiepingen beslaan, van basement tot dakrand. Het was voor het eerst dat deze ‘kolossale orde’ – een vondst van Palladio – in Holland werd toegepast. De pilasters geven het gebouw een monumentale allure en maken dat het iets weg heeft van een Romeinse tempel. Na de dood van Johan Maurits in 1679 kwam het Mauritshuis in het bezit van zijn grootste geldschieter, de familie Maes. Deze zou het huis vervolgens verhuren aan de overheid. In 1704 voltrok zich een ramp: er brak brand uit en het hele interieur ging in vlammen op. Waarschijnlijk was een dronken bediende onvoorzichtig geweest met vuur. Gelukkig werd besloten tot renovatie. De Staat, die als huurder mede verantwoordelijk was, schreef een loterij uit om de benodigde gelden in te zamelen. Met horten en stoten werd er tussen 1708 en 1718 gewerkt aan het herstel. De indeling van het gebouw bleef ongewijzigd, maar de afwerking en inrichting werden aangepast aan de 18de-eeuwse smaak. De grote zaal op de benedenverdieping – de Gouden Zaal – kreeg een rijke versiering in een late Lodewijk XIV-stijl met veel vergulde decoraties. Ook werden de wanden en het plafond versierd met allegorische voorstellingen. Ze werden geschilderd door Giovanni Antonio Pellegrini, een Venetiaanse kunstenaar die op dat moment toevallig in Den Haag verbleef op zoek naar opdrachten. Het Mauritshuis wordt gedurende de periode 2009-2014 substantieel uitgebreid en gerenoveerd. Het ontwerp is van de architect Hans van Heeswijk. Hiervoor wordt het naastgelegen gebouw Plein 26 door middel van een ondergrondse foyer met het bestaande stadspaleis verbonden. De uitbreiding is onderdeel van het Masterplan ‘mauritshuis bouwt aan de toekomst’. Ook de gehele renovatie van het 17de eeuwse stadspaleis is onderdeel van de opdracht. De ondergrondse foyer komt zes meter onder straatniveau, maar doordat het daglicht van alle kanten invalt, zal de ruimte licht en open ervaren worden. De foyer wordt per lift of trap vanaf het voorplein betreden. Dit geeft de bezoeker de gelegenheid zich te oriënteren op zijn route. Naast nieuwe tentoonstellingruimtes, een lezingenzaal en educatieve ruimten worden de huidige museale en facilitaire functies (zoals entree, winkel, restaurant, garderobe) vergroot en aangepast aan de eisen en wensen van de 21ste eeuw.